Finsterwolde – De toren

 
In 1828 schrijft de schoolmeester Nicolaas Engels Dekker vol trots over de ‘schoonen en kostbare’ toren van Finsterwolde die zeven jaar daarvoor gebouwd was. Maar liefst 150 voeten hoog (ca. 45 m) en gebouwd op 96 palen. Het gaat goed met Finsterwolde; dat mag gezien worden. Een toren die van verre te zien is vanaf land en vanaf zee. Een toren die naar de laatste bouwkundige mode werd gebouwd. Wellicht naar voorbeeld van de Basilica di San Giorgio Maggiore uit Venetië. Maar of schoolmeester Dekker zich daarvan bewust is geweest is maar de vraag. Het maakt hem in elk geval niet minder trots.
 

 
De Provinciale Commissie van Onderwijs vraagt in 1828 aan diverse schoolmeesters van Groninger dorpen een beschrijving te geven van hun dorp en de inwoners. Hoe ziet het dorp er uit? Wie zijn de inwoners? En wat zijn hun gebruiken? Schoolmeester Dekker maakt er een uitgebreid en smeuïg verhaal van. Dit geeft een mooi inkijkje in de tijd dat de toren van Finsterwolde werd gebouwd. Tot het einde van de 18e eeuw was Finsterwolde een arm dorp dat vaak te lijden had van dijkdoorbraken en overstromingen. Maar in de 19e eeuw wordt Finsterwolde steeds rijker. Elk jaar komt er vruchtbaar land bij door aanslibben van de Dollard en inpoldering daarvan. Hierdoor ontwikkelt zich een rijke en welvarende boerenstand. En de bevolking vaart daar wel bij. Zoals schoolmeester Dekker omschrijft: “Ofschoon de inwons van Finsterwold voorheen, in eenen verachtelyken zin, wel met den naam van Turken werd betiteld, welke naam schynt af te komen van een nog bekend zynde stuk lands, (torschen of turschen genoemd) zyn de inwoners thans vooral niet minder zedig dan die van andere gemeenten; maar zouden wel ter dege eene vergelyking kunnen doorstaan. Spaarzaamheid, vlyt en nederigheid, deugden die het aloude Nederlandsche volk kenmerken zyn ook hier te vinden.”
 
Italië in de polder
Ook de kerk profiteerde van de toegenomen welvaart. De kerk had veel gronden in bezit en verhuurde deze aan de boeren. In de kerk van Finsterwolde is dit terug te zien in de preekstoel die in 1806 werd vernieuwd en het nieuwe orgel dat in 1808 geplaatst is. In 1819 gaf de kerk opdracht voor het bouwen van de toren. Deze kwam in de plaats van een lage houten toren die in 1663 gebouwd was. Op vrijdag 16 juni 1820 werd de eerste steen gelegd door de kerkvoogden Derk Garrelts en Jan Kornelis Muller. Beiden waren boer en liftten mee op de bloeiperiode van de Oldambtster landbouw. De toren is ontworpen in een neoclassicistische bouwstijl. Een bouwstijl die gebaseerd was op de klassieke oudheid. Herkenbaar in de toren is de symmetrie, het gebruik van natuursteen op de hoeken en de houten bovenzijde van de toren met de open ‘lantaarn’ met klassieke zuiltjes. In de toren hangt een klok die in 1880 gegoten is door Gebroeders Van Bergen te Midwolda. Boven op de toren prijkt een paard als windvaan.
 

 
Kerktoren als droogrek
Naast de toren heeft een kleine brandweerkazerne gestaan. Tot in de jaren zestig van de vorige eeuw maakte de vrijwillige brandweer gebruik van de toren om de brandslangen te drogen. In de houten vloeren van de toren zaten luiken om de klok naar beneden te kunnen laten. Deze luiken maakten de toren uitermate geschikt om de brandslangen te laten drogen.
 
Uitzicht
In 2012 is de toren door de Stichting Oude Groninger Kerken geschikt gemaakt voor beklimming in het kader van het project ‘Landmerken’. Kerktorens zijn van oudsher de herkenningstekens in het Waddengebied. In het project zijn diverse torens langs de waddenkust omgevormd tot spannende uitkijkpunten. De klim door de toren van Finsterwolde loopt via de bijzondere zolders tot op de omloop bovenin waar je een prachtig weids uitzicht hebt over het hele Oldambt en bij helder weer tot ver daarbuiten. De oude luiken in de vloeren zijn vervangen door beloopbaar glas. Hierdoor krijg je een spannend doorkijkje naar beneden en naar boven waar de luidklok hangt. De toren is dagelijks te beklimmen: het sleuteladres staat op een bord naast de toegang vermeld.
Of schoolmeester Dekker genoten heeft van het uitzicht? Dit wordt niet vermeld. Misschien was hij te druk met de “opvoeding der kinderen uit den geringen stand, styve hardvochtige en eigenwillige kinderen, waarom de meester met deze dubbele werkzaamheid heeft, opdat de zedelyke vorming des te beter slage.” Maar trots was hij in elk geval wel op de markante toren.
 

 
Zelf lezen?
De schoolmeesterrapporten van vele Groninger dorpen zijn online te lezen via www.groningerarchieven.nl (archieftoegang 890); zoek op: schoolmeesterrapporten.
 
Auteur: Christiaan Velvis, bouwkundige Stichting Oude Groninger Kerken.
Eerder gepubliceerd in De Oldambtster van oktober 2021.