Eexta – Eekerweg

In 2020 verrees een park met 35 windturbines langs de N33 tot aan het verkeersknooppunt Zuidbroek. Dat zal weinig mensen ontgaan zijn. Menig A7-gebruiker zal zich afgevraagd hebben: “Wat ligt er achter die dijk?”
Welnu … Een aantal van die turbines staat daar, in het meest westelijk gelegen gebied van Oldambt, aan de Eekerweg in de Eekerpolder. Zullen we er met een historische omweg een kijkje nemen?
 
Eek – Eeker – Eekste
Tja, wat doen eekhoorns en/of eikenhoutschillers daar eigenlijk in die polder? Want dát is volgens het woordenboek de betekenis van ‘eker’. Er waren zeker eiken en eekhoorns te vinden op de stuwwallen, die her en der in het Oldambt boven het veen uitstaken. Deze zandige ‘hoogten’ boden gelegenheid voor de zogenaamde randveenontginning: wonen op de zandrug en het ontwateren, verturven en verakkeren van het veen.
Zo ontstond Ext, Eghiste, Ecksta, Eeksta, Eexen ofwel Eexta omstreeks de 12e eeuw. De Groningse benaming Eekste kan de naamsverklaring voor ons eenvoudiger maken; zoals Eekwerd (gehucht bij Wirdum) de wierde was waarop eiken stonden, zo kan Eekste(e) de plaats zijn waar eiken stonden.
De pastorie van Eexta (laat 15e eeuw) is nog steeds bekapt met de originele balken, afkomstig van eiken die omstreeks 1250 al groeiden! Ze heeft daarmee de oudste woonhuiskap van Nederland.
Zijn de namen Eexta (Eekste), Eekerpolder en Eekerweg nu verklaard?
 

 
Ee, Ae, Aa, Æ…
Over de herkomst van de naam Eexta schreef de schoolmeester van Eexta, E.J. Zelling, in 1828: “Volgens Emmius is het oudtyds genoemd, Ekestee, ’t zy naar het riviertje de Eke, of naar de naam van eenen Eko, of om andere redenen.”
Hoe zouden wij, Oldambtsters, nu de naam Eexta met zekerheid kunnen verklaren? Zelfs Ubbo Emmius, die in 1614 de eerste rector magnificus van de Academie in Groningen werd, was niet zeker; een geleerde die op zijn zerk als ‘volmaakt geschiedschrijver’ gekenschetst werd!
Zou Eekste ook stee aan de Ee (water) kunnen zijn? Het veen was doortrokken van waterloopjes, die voor een natuurlijke afwatering zorgden. Het was het stroomgebied van de Munter Ae (Munte), naamgever van Muntendam, Termunten en Termunterzijl. Ee, Ae, Aa en Æ betekenen stromend water.
Zelling schreef ook: “Men heeft hier een oud riviertje de oude AE genaamd; verder het stadstrek diep, dat bylangs en door de Eexta loopt. Voorts vindt men hier 4 kolken en het Eexster, Meedemer en Mense diepje. Alle deze loopen in het Zyldiep naar Termunten, alwaar zy door de Termunterzyl hunnen uitwatering hebben.”
Eén van de takken van de Munter Ae, de oude Ae (1), het stadstrek diep (2) en het Meedemer diepje (3) van Zelling leiden ons op de kaart van Stratingh en Venema via Oudedijk naar waterschap ‘de Eeker’. Dat werd in 1887 opgericht en beheerde de Eekerpolder. Naast de genoemde waterlopen werd het waterschap begrensd door de spoorlijn Groningen-Nieuweschans.
 
De Eeker
De afwatering van het polderwater via het rivierenstelsel van de Munter Ae werd overgenomen door het in 1601 gegraven Termunterzijldiep.
Tijdens de 80 jaar van zijn bestaan beheerde waterschap ‘de Eeker’ de rond 1900 gebouwde watermolen en het stoomgemaal dat in de jaren dertig de molen verving. Beide ‘sloegen’ het polderwater in het Medemerdiep ‘uit’.
Bij de ruilverkaveling Meeden-Scheemda in de jaren zestig werd het huidige gemaal De Munte in werking gesteld. In die periode verdween ook het restant van de Oude Ae. De gemeentegrens Scheemda-Meeden, die eerder de loop van het riviertje volgde, werd verlegd (zie kaart 1987). In 1967 is ‘de Eeker’, samen met een dertigtal andere waterschappen, opgegaan in waterschap ‘Oldambt’.
 

 
Wie nu zonder omwegen een kijkje wil nemen in de Eekerpolder, volgt in Scheemda de Kanaalweg vanaf de Eexterbrug tot het Meedenerdiep. Daar begint de Eekerweg. Waar hij van het Meedenerdiep afbuigt, stonden ooit watermolen en stoomgemaal (4). Hierna wacht de 2,5-kilometerlange, kaarsrechte ruilverkavelingsweg.
Waren eerder in de Eekerpolder de Oude Ae en als ‘hoogtepunten’ watermolen en stoomgemaal te vinden, nu zijn dat aardgas(behandelings)installaties en windturbines.
 
Is er ook iets van het waterschap overgebleven?
Jazeker, in steen gehouwen zelfs! De op de foto getoonde gedenksteen uit 1967 is te vinden in motorgemaal De Munte, dat dichtbij de Eekerpolder het oude stroomgebied van de Munter Ae bemaalt.
 

 
Eerder gepubliceerd in De Oldambtster van januari 2021.