Op 20 juli 1951 werd in het Groningse landarbeidersdorpje Finsterwolde de uitzonderingstoestand afgekondigd, De in meerderheid communistische gemeenteraad werd van haar taak ontheven; de burgemeester kreeg volmachten om in samenspraak met de regering het dorp verder alleen te besturen.
De ‘zaak-Finsterwolde’ is de geschiedenis ingegaan als een van de dieptepunten van de Koude Oorlog. De politieke en economische restauratie van het Nederlandse kapitaal na de Tweede Wereldoorlog ging gepaard aan een grootscheeps rechts offensief tegen de arbeidersklasse en haar organisaties. Deze anti-linkse agitatie was vooral tegen de CPN gericht. Serieus werd overwogen deze partij die immers een ‘voorpost van een vreemde mogendheid’ en een ‘On-nationaal insluipsel’ was — buiten de wet te stellen.
De bevolking van Finsterwolde had de euvele moed uitgerekend deze partij een meerderheid in de gemeenteraad te geven. Ze had de onvergeeflijke brutaliteit die mensen te kiezen waar ze vertrouwen in stelde, dwars tegen iedere anticommunistische agitatie in. Toen tenslotte ook nog bleek dat de gemeenteraad van Finsterwolde haar taak serieus nam en de belangen van de landarbeiders werkelijk verdedigde, was voor rechts Nederland de maat vol. De regering begon haar kruistocht tegen het lastige dorp met een voortdurende sabotage van gemeenteraadsbesluiten en nam tenslotte haar toevlucht tot het onder curatele stellen van de hele dorpsbevolking. Dat deze machtsgreep het democratisch staatsbestel tot in haar wortels aantastte, deed hierbij niet ter zake. De strijd tegen deze ‘volksvreemde elementen’ was dit offer wel waard.
Marianne Braun geeft in dit boek een overzicht van de politieke achtergronden van de ‘zaak-Finsterwolde en van de strijd in het dorp zelf. Ingegaan wordt op de geschiedenis van Oost-Groningen ter verduidelijking van de klassentegenstellingen die in de 50-er jaren tot een explosie kwamen. Tenslotte wordt aandacht besteed aan het vraagstuk van de gemeentelijke autonomie, een probleem dat thans — gezien de plannen tot ‘staatkundige vernieuwing’ van Nederland — hoogst actueel is.