Op 4 mei eindigt de oorlog voor de soldaten van de 1ste Pantserdivisie. Hitler is dood, Nazi-Duitsland geeft zich over en de geallieerden bezetten vrijwel geheel Duitsland. De strijd mag dan wel over zijn, maar de Poolse soldaten hebben geen thuisland meer. Polen verdwijnt achter het IJzeren Gordijn en wordt een vazal van de Sovjet Unie. Je bent in een vreemd land en zal je thuisland niet meer zien ………. wat doe je?
De Koude Oorlog, Maczekow, maar geen vrijheid voor de Polen
De Poolse aanwezigheid in het noordwesten van Duitsland begon als gevolg van de nasleep van de oorlog, toen veel Polen – van vrijgelaten krijgsgevangenen, overlevenden van concentratiekampen en dwangarbeiders – zich in Emsland vestigden. In augustus 1945 hadden zich ongeveer 40.000 ontheemden (DP’s) en krijgsgevangenen in de regio gevestigd. Aanvankelijk was de stad Haren de thuisbasis van ongeveer 3.500 Duitse inwoners die in mei 1945 het bevel kregen te evacueren om plaats te maken voor de toestroom van DP’s. Slechts een paar personen – zoals de burgemeester en nonnen van de St. Francis Church – mochten achterblijven. Op 24 juni 1945 werd de stad officieel omgedoopt tot Lwów, hoewel het al snel zou worden veranderd in Maczków, tegen die tijd hadden zich al 5.000 Polen in de stad gevestigd. Na de regeling vestigden Poolse burgers snel een functionerende gemeenschap, met door Polen bestuurde scholen, culturele instellingen en sociale programma’s. De steun van het Britse leger en de UNRRA was echter minimaal en in 1949 stortte het schoolsysteem in vanwege de aanhoudende emotionele worstelingen van studenten en het naoorlogse trauma waarmee ze werden geconfronteerd.
Hoge werkloosheid onder de Polen
Economisch gezien kampte de ontheemde Poolse bevolking met hoge werkloosheidscijfers, waarbij bijna 70% van de DP’s geen werk kon vinden in de lokale Duitse economie. In 1945 waren door Polen gerunde ziekenhuizen al operationeel, met artsen, verpleegsters en nonnen die essentiële gezondheidszorg verleenden aan de DP’s, die leden aan de aanhoudende effecten van hun oorlogservaringen. Pas in 1947 mochten ze voor Duitse bedrijven werken.
Waar gaan de Polen wonen?
Ondertussen moedigde de nieuw gevormde Poolse regering in ballingschap repatriëring aan, maar de meeste Polen in het Westen waren terughoudend om terug te keren. Velen kozen ervoor om naar andere landen te emigreren. In 1948, na twee jaar van geleidelijke herbevolking door de Duitsers, werd de stad Maczków officieel teruggegeven aan Duitsland en omgedoopt tot Haren (het huidige Polen zag een invasie door de Duitsers. Tegelijkertijd onderging Polen zelf een transformatie. De Sovjet-Unie, onder leiding van Jozef Stalin, probeerde haar communistische ideologie op te leggen, te beginnen met de onderdrukking van de Poolse elite en degenen die zich tegen de nieuwe regering verzetten.
Vervolging van de Polen
Tussen 1937 en 1938 werden meer dan 140.000 Polen vervolgd. Na de Duitse invasie van de Sovjet-Unie organiseerden Poolse partizanen verzet tegen zowel de nazi’s als de Sovjets, hoewel deze pogingen grotendeels mislukten, omdat de Sovjettroepen hen gemakkelijk overmeesterden. De naoorlogse periode in Polen werd gekenmerkt door een brute strijd voor nationale identiteit en overleving. De Sovjets richtten 200 concentratiekampen op voor Poolse staatsburgers en partizanen bleven zich verzetten tot 1954, waarbij ze zich verstopten en vochten, zelfs na het officiële einde van de Tweede Wereldoorlog. Ondertussen werd de Sovjetsteun voor het communisme in Polen afgedwongen door middel van geweld en politieke onderdrukking, met als hoogtepunt de oprichting van de Volksrepubliek Polen in 1947 onder het stalinistische regime van Bolesław Bierut.
Invloed Koude Oorlog
Naarmate de Koude Oorlog heviger werd, werd de scheiding tussen kapitalistische en communistische landen dieper, waarbij Polen verstrikt raakte in de strijd tussen de twee ideologische blokken. Voor het Poolse volk, zowel in het thuisland als in ballingschap, waren de jaren na de oorlog een tijd van diepe omwenteling, gekenmerkt door politieke vervolging, gedwongen migratie en de strijd voor een stabiele toekomst in het aangezicht van communistische onderdrukking.
.
Migranten in Oost-Groningen
De Sovjet-Unie ontnam veel Poolse burgers hun staatsburgerschap, verpletterde verzetsbewegingen, velen wilden niet terug naar huis omdat het niet vrij was. Sommige Poolse inwoners van Maczkow kozen ervoor om te emigreren naar Breda of Noord-Nederland.
Hoewel er beperkte specifieke gegevens over Poolse migranten in Oost-Groningen zijn, hebben veel Poolse migranten zich in deze gebieden gevestigd op zoek naar werkgelegenheid in de agrarische en industriële sectoren. De meeste Polen die zich in Oost-Groningen vestigden, hadden technische banen (Podgorski werkte in een garage in Ter Apel en opende daarna een autobedrijf in Sellingen). Poolse migranten zijn een integraal onderdeel geworden van de gemeenschappen in de regio Groningen en dragen bij aan het culturele en economische landschap van het gebied.
De tragiek van de Poolse bevrijders
Het verhaal “De tragiek van de Poolse bevrijders” is te vinden op de website van de Liberation Route: https://www.liberationroute.com/nl/pois/2151/the-tragedy-of-polish-liberators
Literatuurlijst
- Vlucht zonder thuiskomst. Oorlogsbelevenissen van drie Poolse bevrijders. Dieter Grimmius. 1995. (In te zien op aanvraag; ligt niet op de leestafel vanwege de staat van het boek)
Op de leestafel van het CHC Oldambt aan de Brugstraat 2 in Scheemda is bovenvermelde boek in te zien. Wij zijn elke woensdag en donderdag tussen 10.00 en 16.00 uur open. Hiervoor kun je een afspraak via info@chcoldambt.nl, maar je kunt ook tijdens bovengenoemde tijden bellen met 06-12 46 18 49.
