De slechts 250 meter lange Halteweg vormt de verbinding tussen de belangrijkste wegen van Heiligerlee en Westerlee, de Provincialeweg en de Hoofdweg. Met twaalf huisnummers heeft hij een gevarieerde bebouwing: van een boerderij uit 1886, een voormalig woonhuis-café uit 1930 tot een woonhuis uit 2009. Hoe komt deze weg aan haar naam?
Laten we in het verleden zoeken naar wat er bij en aan deze weg ‘haltgehouden’ heeft. Vóór buslijn 13 van Arriva was dat de Groninger Autobusdienst Onderneming (GADO). Omdat de naam Halteweg al in gebruik was, zullen we verder terug moeten in de tijd. Terug naar de tijd van de trekschuit, postkoets, omnibus, paardentram…? Of ligt het antwoord in de tweede helft van de 19e en eerste helft van de 20e eeuw, een tijd waarin het vervoer zich sterk ontwikkelde?
Trekvaart
In 1637 kwam de Trekvaart van Groningen naar Winschoten (vanaf eind 19e eeuw ook Winschoterdiep genoemd) tot stand. Daarmee werd het mogelijk in zeven uur de afstand tussen beide plaatsen af te leggen. Tot in het midden van de 19e eeuw bleef dit de belangrijkste wijze van transport voor personen en goederen. Daarna nam trekvaartvervoer snel in betekenis af.
De Trekvaart, die langs de huidige Provincialeweg liep, kruiste de Halteweg. De doorgaande weg was voorzien van een ophaalbrug en vanaf begin 20e eeuw van een draaibrug, de Kloostertil. Vanaf de jaren 50 werd de vaart gedempt. Ongetwijfeld heeft de trekschuit hier haltgehouden.
Spoorweg
Volgens de huisnummering begint de Halteweg bij de spoorwegovergang tussen Westerlee en Heiligerlee. Het spoor is als ‘Staatslijn B’ op 1 mei 1868 geopend. Deze Staatslijn verbond havenstad Harlingen met het Duitse achterland. De trein deed niet alleen de stations Scheemda en Winschoten aan, maar stopte ook hier op de grens van Heiligerlee en Westerlee. Het verschil met een station was dat de trein bij een stopplaats geen goederenverkeer af kon handelen en zijn weg alleen in dezelfde richting kon vervolgen, omdat er slechts een enkelspoor lag. Stopplaats ‘Hle’, geopend 1 januari 1908 en opgeheven 15 mei 1934, had dan ook geen gebouw. Aan de Heiligerleester zijde van het spoor is de omvang van het perron nog zichtbaar door een verhoging in het talud.
Stoomtramweg
Van 1919 tot 1948 onderhield Stoomtramwegmaatschappij Oostelijk Groningen (OG) een lijndienst van Delfzijl naar Ter Apel. Van Scheemdermeer naar Winschoten passeerde de lijn het einde van de Halteweg.
De lijn had officiële halteplaatsen, maar de tram stopte in de praktijk op verzoek ook op andere plaatsen. Er was zelfs pakketbezorging door de aan OG verbonden bodedienst; de conducteur leverde de goederen aan huis! Door de lage snelheid en het vele oponthoud werd ze door de bevolking liefkozend ‘Ol Graitje’ genoemd.
Bij het Graaf Adolfmonument, op kleine afstand van de Halteweg, was een vaste stopplaats. Daar lag een emplacement en het huis links van het monument was ook wachtlokaal van OG.
Het ging niet altijd goed: “Regelmatig liep OG uit de rails. Vooral als de tram een scherpe bocht moest maken zoals bij het standbeeld van Heiligerlee. Om al te veel vertragingen te voorkomen, liet de directie een extra open goederenwagon met bielzen aankoppelen. Op die manier kon men snel de loc weer in de rails krikken en op het rechte spoor krijgen.” (bron: In het voetspoor van OG)
Stopplaats of halte?
De stopplaats van de spoorweg is naamgever van de Halteweg (de huisnummering gaf al een aanwijzing…). Hoe zit het dan met de ‘stopplaats’ van de trein en ‘halte’ in de naam van de weg? Begin jaren dertig werd de spoorwegterm ‘stopplaats’ afgeschaft en vervangen door ‘halte’. De halteplaats van Ol Graitje had niets met de Halteweg van doen en lag bovendien aan de Provincialeweg.
Eerder gepubliceerd in de Oldambtster van december 2020.
Met dank aan dhr. Klaas B. Haan te Heiligerlee.
Nieuwolda – De Streep
