Onderstaan het verhaal van 2 Poolse soldaten die hebben bijgedragen aan onze vrijheid.
Het verhaal van Jan Dobras
Jan Dobras, een Poolse bevrijder van Oost-Groningen, was iemand die het einde van de oorlog helaas niet meemaakte. Geboren in het verarmde boerendorp Reduczyce op 18 december 1905, groeide Jan op met twee zussen en een broer. Toen hij van school kwam, ging hij werken op de kleine boerderij van zijn vader. In 1925 trouwde hij met zijn vrouw (wiens naam onbekend is) en ze woonden samen in Dembina tot haar dood in 1932.
Portret van Jan Dobras. Foto: Oorlogsgravenstichting
.
Tijdens zijn huwelijk wilde hij naar een ander land verhuizen, maar bleef omdat zijn vrouw gehecht was aan hun thuisland. Omdat hij geen kinderen had, verliet Jan Dembina na een jaar naar Frankrijk, waar hij een baan kreeg als schilder. Hij had niet veel contact met zijn familie, maar ze wisten dat hij een gelukkig en goed leven had in Frankrijk.
Toen de oorlog uitbrak en Polen werd binnengevallen, greep Jan de eerste kans aan om de wapens op te nemen in Frankrijk. Hij sloot zich aan bij het Poolse leger en werd toegewezen aan de Strzelcow Podhalankisch Infanteriebataljon gestationeerd nabij Bretagne. In dit bataljon vocht hij in Narvik , waar helaas 79 Poolse soldaten tevergeefs sneuvelden. Na terugkeer naar Frankrijk op 4 mei 1940 werden het bataljon en vele andere Poolse soldaten naar Schotland gestuurd, waar ze vier jaar bleven. Hier werd de Eerste Pantserdivisie gevormd en ze werden naar Normandië gestuurd.
Foto: collectie Cultuurhistorisch Centrum Oldambt
.
Jan reisde met de divisie mee en vocht zich samen met de rest een weg naar Noord-Nederland. In april 1945 kwamen ze aan in Coevorden, waar hij en een collega-soldaat, Alfred Czensy, het landschap waardeerden vanwege de overeenkomsten met hun thuis. Helaas kwamen ze op 15 april 1945 tijdens verkenningen in Wagenborgen onder zwaar Duits vuur te liggen. Ze gingen naar t’Waar waar ze waren en kwamen opnieuw onder zwaar vuur te liggen. Terwijl hij bezig was met onderhoud aan een voertuig, werd Jan geraakt door granaatscherven en stierf onmiddellijk. Alfred werd geraakt en bezweek twee dagen later aan zijn verwondingen in het noodhospitaal in Zuidlaren. Beide mannen werden begraven op de begraafplaats bij de protestantse kerk in Nieuw Scheemda, maar werden uiteindelijk overgebracht om begraven te worden bij hun landgenoten in Breda. Hun originele grafstenen werden echter op verzoek van bewoners op hun plaats gehouden, als herinnering aan hun opoffering en hun rol in de bevrijding van hun stad.
Het verhaal van Dominic Podgórski
Dominik Podgórski was een van de Poolse bevrijders die Oost-Groningen bevrijdde en het verhaal kon navertellen. Dominik werd geboren op 13 juli 1921 in Potok Zloty en was pas achttien jaar oud toen de Duitsers zijn huis binnenvielen, waardoor hij de wapens opnam in het verzet. Helaas werd hij gevangen genomen en vastgehouden als krijgsgevangene en gedwongen om mee te werken aan de bouw van de Atlantikwall tussen Frankrijk en Noorwegen. De Atlantikwall was een door de Duitsers gebouwd fortificatiesysteem, bedoeld als verdediging tegen een mogelijke geallieerde invasie vanuit het Verenigd Koninkrijk.
Protret van Dominik Pordgórski. Foto: familiearchief
.
Op D-Day werd Dominik vastgehouden op het eiland Alderney in het Britse Kanaal en kon hij de invasie van Normandië van een afstandje aanschouwen. Als gevolg van de invasie werden hij en andere gevangenen overgebracht naar België en wist hij te ontsnappen tijdens het transport.
Hij verborg zich in een boerderij in Roeselare, ten zuiden van Brugge, en bij de eerste gelegenheid sloot hij zich aan bij de Eerste Pantserdivisie toen ze oprukten naar Antwerpen. In de divisie werkte hij als motorkoerier, verantwoordelijk voor de communicatie tussen de tanks en de verkenners. Toen hij op 7 april in Noord-Nederland aankwam , vocht hij dapper met de divisie in Noordbarge , Buinen en Borger, die allemaal werden bevrijd. Terwijl hij in Ter Apel was, vond hij onderdak in de drogisterij Lukkien, waar hij zijn toekomstige vrouw Giny ontmoette, voor wie hij onmiddellijk viel, ondanks de taalbarrière. Helaas moest hij verder en bleef hij vechten tot de Duitse overgave, en was hij getuige van het historische moment waarop Maczek de onvoorwaardelijke overgave accepteerde in Wilhelmshaven.
Na de oorlog begon Dominik brieven te schrijven aan Giny en bezocht haar vaak toen hij in Maczkow woonde. Hij verliet het leger in 1951 en vond werk in een garage in Ter Apel. Hij trouwde in 1951 met Giny en begon een autobedrijf in Sellingen , als eerste asielzoeker in het dorp. Hier werd hij geaccepteerd door de bewoners en had een goede relatie met hen en begon hij Nederlands, Gronings en zelfs een beetje Westerwolds te leren . Hij kreeg twee kinderen met Giny , Alexander en Annastasia. Dominik sprak pas over zijn ervaringen in de oorlog in 1985, toen zijn ervaring tijdens een operatie in een ziekenhuis, waar hij werd herinnerd aan de kampen waarin hij werd vastgehouden en ergens anders heen moest worden gebracht om te herstellen. Hierna begon hij zich open te stellen voor zowel zijn kinderen als kleinkinderen over zijn ervaringen.
Trouwfoto van Dominik Podrgórski en Giny Lukkien. Foto: familiearchief
Hij kanaliseerde deze emoties vervolgens in het eren van zijn oude landgenoten uit de oorlog en erkende de noodzaak om het historische bewustzijn te vergroten voor degenen die vochten. Na jarenlang bij de gemeente te hebben gelobbyd voor een gedenkteken, werden zijn wensen eindelijk werkelijkheid op 4 mei 1993, met de oprichting van het Maczekmonument en het Generaal Maczekplein in Stadskanaal waarop het staat. Toen Dominik in 2001 overleed, liet hij een sterke en trotse erfenis achter, die werd doorgegeven via zijn kinderen, de verhalen over zijn dapperheid tijdens de oorlog en zijn werk om de herinnering en het bewustzijn van de Eerste Pantserdivisie in stand te houden .
Van bevrijder tot eerste asielzoeker
Het verhaal van Poolse soldaat Dominik Podgórski, “Van bevrijder tot eerste asielzoeker in Sellingen” vindt je op de website De Verhalen van Groningen: https://www.deverhalenvangroningen.nl/alle-verhalen/van-bevrijder-tot-eerste-asielzoeker-in-sellingen
Liefdesverhaal op muziek
De Groninger band VanDeStraat heeft de liefdesgeschiedenis van Dominik en Giny aangezet om een lied daarover te maken:
.
Literatuurlijst
- Nieuwolda in de frontlinie. J.C. van Holten. 2010.
- Vlucht zonder thuiskomst. Oorlogsbelevenissen van drie Poolse bevrijders. Dieter Grimmius. 1995. (In te zien op aanvraag; ligt niet op de leestafel vanwege de staat van het boek)
- Memento Kazimierz Zalcer & Jan Dobras. Dieter Grimmius. 1998. Teksten in het Nederlands, Pools en Engels.
Op de leestafel van het CHC Oldambt aan de Brugstraat 2 in Scheemda zijn bovenvermelde boeken in te zien. Wij zijn elke woensdag en donderdag tussen 10.00 en 16.00 uur open. Hiervoor kun je een afspraak via info@chcoldambt.nl, maar je kunt ook tijdens bovengenoemde tijden bellen met 06-12 46 18 49.
Maczek Memorial Breda
Meer informatie over de geschiedenis van generaal Maczek en de 1e Poolse Pantserdivisie is te vinden op de website van het Maczek Memorial in Breda.
