Bij het schrijven van het stuk over onderzoek naar waterverontreiniging, bleek dat rond de Tweede Wereldoorlog in Beerta nog het tonnenstelsel in gebruik was. Daarbij had ieder huis een tonnetje in het privaat voor de opvang van uitwerpselen. Dat werd wekelijks geleegd en schoongespoten of vervangen door een schoon exemplaar. Dit riep bij mij de vraag op: Wanneer werd er dan riolering in Beerta aangelegd? Een zoektocht door archiefstukken.
Ik ben eerst navraag gaan doen in mijn eigen straat, de Kanaalsterlaan, en kwam erachter dat niemand daar zich het tonnenstelstel kan herinneren. Als er wekelijks een strontkar door je straat of dorp rijdt en bij iedereen tonnetjes verwisselt, dan moeten er toch ouderen zijn die daar herinneringen aan hebben? Dit bleek helemaal niet het geval. In Beerta hadden veel mensen namelijk een eigen beerput die water uit het toilet opving of een septictank voor al het huishoudelijk afvalwater. Soms loosde men direct op de achtergelegen sloten of het Beersterdiep. Bewoners die wel een ton gebruikten, leegden die doorgaans zelf in de sloot of het Diep. Het legen van de beerputten was een zaak van de bewoners zelf: was hij vol, dan nam je contact op met een boer die tegen betaling je put leegzoog en de inhoud als mest op het land gebruikte. Of men stak hem lek zodat een deel van de inhoud in de bodem verdween. Met de komst van kunstmest raakte de inhoud van de beerputten steeds meer uit de gratie en lekke beerputten verontreinigden de bodem en het grondwater.
Gemeentearchief
Een gang naar het gemeentearchief maakte mij heel wat wijzer over de rioolaanleg. In 1983 is er riolering aangelegd in de Hoofdstraat vanaf nummer 25 tot aan het toenmalige café Ots (nu ex-Rabobank en toekomstig kindercentrum Poppiez naast het Vredesplein). Niet verder, want dat was te duur! Café Ots was blijkbaar zo’n begrip in Beerta dat nergens in de officiële documenten het huisnummer wordt genoemd. De Smidlaan en Bouwtelaan werden ook meegenomen in de werkzaamheden, met daarbij de toezegging dat de gemeente de nog aanwezige beerputten of septictanks zou legen. Het is mij niet duidelijk wanneer de riolering is aangelegd in de Hoofdstraat vanaf café Ots. Of in de laantjes tussen de even huisnummers. Ik vermoed dat de Veenweg riolering heeft gekregen bij de ‘nieuwbouw’ eind jaren vijftig. Dit kon ik nog niet verder onderzoeken.
Het jaar 1983 lijkt laat, maar bijvoorbeeld aan de Utrechtse Oudegracht is het laatste pand pas in 1987 op de riolering aangesloten. In de jaren zeventig was het daar ‘heerlijk toeven’ aan de terrassen aan de werf met allerlei langsdrijvende uitwerpselen.
Ruilverkaveling
Voor de aanleg van de riolering op de Hoofdstraat was het ook nodig de gas- en waterleidingen om te leggen. Een volledige reconstructie dus. Het besluit voor de aanleg van het riool was genomen in verband met de ruilverkaveling. Deze was toen volop gaande in heel Nederland na advies van de commissie Mansholt. Hierdoor was het ook gewenst het Beersterdiep te verleggen of gedeeltelijk te dempen. Bij het uitvoeren van zo’n project komt het nodige kijken: straten en tuinen moeten op de schop, beplanting moet er uit en er weer in, bestrating moet opnieuw gedaan. Een aantal mensen wilde de toezegging dat er geen putten op hun erf aangelegd werden. Daarnaast is er een schadevergoeding ingediend voor gederfde inkomsten door een bloemenhandel op het Oostereind. De Hoofdstraat is namelijk enkele maanden afgesloten geweest waardoor de klanten de zaak blijkbaar niet goed konden bereiken.
Bewonerspetitie
Ook vond ik in het archief een petitie van de bewoners van de Kanaalsterlaan, ontvangen door de gemeente Beerta in augustus 1979. Zij vragen daarin om aanleg van riolering in hun straat. Pas op 19 maart 1985, bijna zes jaar later, kwam er in de Iemekörf, het toenmalige buurthuis in Beerta, een inspraakavond voor de bewoners van Kanaalsterlaan, Beukenlaan en Oudeweg. Deze bewoners hebben wellicht geen gemeentelijke toezegging gehad voor het legen van hun beerputten en septictanks. Toen wij ons huis in 2007 kochten, was de septictank nog in gebruik en kwam de overloop uit op het riool. Wij hebben deze put zelf gedempt; ook de beerput van de grupstal kwam zo uit op het riool.
De gemeente willigde uiteindelijk het bewonersverzoek in 1985 in, vooral vanwege de aanleg van het natuurgebied de Tjamme. Menselijke uitwerpselen in de sloten rondom dit gebied waren niet meer wenselijk. Bij de aanleg van het riool in de Kanaalsterlaan en Beukenlaan werd echter niet gekozen voor een hoofdleiding onder de straat, zoals elders in het dorp. Het was te bezwaarlijk de straat open te breken, daarom koos men ervoor het riool achter de huizen langs te leggen. In de Kanaalsterlaan zijn de oneven nummers aangesloten op een hoofdleiding in het achtergelegen weiland, behorend bij de boerderij Hoofdstraat 281. De even nummers kwamen uit op de rioolleiding die gelegd werd in het land van Staatsbosbeheer, het huidige natuurgebied de Tjamme.
Auteur: Francis ten Have, bibliothecaris CHC.
Eerder gepubliceerd in De Oldambtster van december 2020.
Bronnen:
Gemeentearchief gemeente Oldambt, archiefnummers: 282, 283 en 284.
Auke van der Woud. Koninkrijk vol slopppen.
Henk Jansen, Beerta.
Boerderijen en hun bewoners, afdeling Beerta.
Finsterwolde – De toren
