Winschoten – Kloostervallei

 
Kloostergoed in Winschoten en Beerta
Kloostergoed in Winschoten? Winschoters zouden in het verleden maar wat graag de ‘heilige heuvel’ van Heiligerlee hebben ingelijfd (‘Uit Winschoten’s Verleden’, 1950). Met ‘heilige’ bedoelden de schrijvers ‘gewijde grond’ en heuvel is waarschijnlijk een knipoog naar de hoogte waar het Heiligerleester klooster ‘Mons Sinaï’ ooit stond. De hoogte die tegenwoordig naam geeft aan een natuurgebied en een sportpark: De Hoogte. Van inlijven is het nooit gekomen. Wél kreeg Winschoten, voor het in de gemeente Oldambt opging, een ander kloostergoed…
 
Kloostervallei
In Winschoten werd rond de eeuwwisseling een woonwijk ontwikkeld die aansloot bij Heiligerlee. Deze wijk, liggend tussen de lintbebouwing van de Heiligerleester Kloosterlaan en Oudehornweg en de Winschoter Kloosterlaan, kreeg de toepasselijke naam Kloostervallei.
De wijk telt nu ongeveer 250 royale woningen, vrijstaand en twee-onder één kap. Speelse, landschappelijke hoogteverschillen, ruim opgezette straten, brede groene bermen en een centraal in het plan gelegen waterpartij nodigen u, evenals de beleefroute van natuurgebied De Hoogte, uit voor een wandeling.
 
Klooster
Alle straatnamen herinneren er aan het kloosterleven. Binnen de rondlopende Kloostergang liggen Refter, Brouwhuis, Dormter, Boekerij en Galerij, aan de buitenzijde Priorij, Abdij en Kloostertuin en op enige afstand Kloostergaard.
Het vrouwenklooster van Heiligerlee werd in 1230 gesticht en genoemd naar de berg Sinaï, de heilige berg waar Mozes de Tien Geboden ontving. In het Oldambt is een verhoging in het landschap al snel een heuvel of berg! We noemen het dan De Hoogte of de ‘heilige heuvel’.
Toen het klooster in 1597 opgeheven werd, vervielen de bezittingen aan de Staten van Stad en Lande (voorganger van de Provincie Groningen). Kerk, ziekenzaal, eet- en slaapzaal en schuren werden tot de laatste steen afgebroken en tot in de 19e eeuw als bouwmateriaal verkocht. De 1473 hectare grond, merendeels in de directe omgeving van Heiligerlee, Westerlee en Winschoten, maar ook in Eexta, Beerta, Scheemda en Blijham werd verkocht of verpacht.
 

 
Kloostergaard
De Kloostergaard, liggend tussen de Winschoter Kloosterlaan en Molenweg, is het ‘buitenbeentje’ van de wijk. Toch is ze wel het ‘gezicht’ van de wijk voor wie Winschoten via de Kloosterbrug en Molenweg binnenrijdt: waterpartij, ruimbemeten groen en royale twee-onder-éénkappers.
Wat is eigenlijk de betekenis van het woord ‘gaard, gaarde, gare, garen’? Dat kan lusthof of tuin zijn. Ook verzameling en verzamelen, zoals in boomgaard, diergaard of vergaren.
Een lusthof bij een klooster? Hebben we het hier over de Hof van Eden, het paradijs? Of is het omdat een gedeelte van de Kloostergaard op de plek van een voormalig volkstuinencomplex ligt? Daar vergaarde menig volkstuinder zijn groenten en fruit en zag zijn lapje grond misschien wel als een paradijsje…
 
Kloostergare
We gaan terug in de tijd en naar Beerta. Daar schreef schoolmeester R.K. Dyksterhuis in de eerste helft van de 19e eeuw: “De Zandhoogte, waar eene boerenwoning staat, de Kloostergare genoemd; waarschynlyk, dat daar wel eens een Klooster geweest is.”
Met zijn veronderstelling zat Dyksterhuis er niet ver naast. De via het gehucht Zandhoogte bereikbare Kloostergare was een zogenaamd voorwerk van klooster Mons Sinaï: een boerderij in bezit van het klooster met zo’n 90 hectare grond, waarvan producten en/of pacht bestemd waren voor het klooster.
Toen het klooster in 1597 ophield te bestaan, verviel ook Kloostergare aan Stad en Lande.
In 1796 bouwden Tammo Karsijns en Grietje Amelings er een nieuwe boerderij, waarbij in de 20e eeuw nog 40 hectare grond behoorde. In 1975 verlieten de laatste eigenaren, echtpaar Koopman-Olsder, Zandhoogte nr. 10. Hun boerderij zou gesloopt worden in verband met herverkaveling.
 

 
Vanaf 1981 is er van de trotse Kloostergare geen steen meer in het landschap terug te vinden. De boerderij is namelijk steen voor steen afgebroken en opnieuw opgebouwd in het Nederlands Openluchtmuseum in Arnhem. In de voorgevel prijkt daar nog het muuranker met jaartal en initialen van de bouwers. De Beertster Kloostergare is te zien op www.openluchtmuseum.nl.
 

 
Eerder gepubliceerd in De Oldambtster van februari 2021.